تهذیب نفس

شهوت :
یک عملکرد عادی می باشد که به آن اجازۀ تقاضای ناهنجار و غیرعادی داده میشود و به این ترتیب، مخرّب و تحقیرآمیز میگردد که شامل تمامی خواست هایی میشود که از حد و مرز معمولی و متعارف تجاوز می کنند، این طیف از خواست ها شامل افراط در نیروی جنسی، مصرف انواع توتون و تنباکو، انواع مواد مخدر، انواع مواد توهم زا، انواع نوشابه های الکلی و حتی غذاهای خوشمزه ای که نه بخاطر نیاز، بلکه صرفاً بخاطر لذت تناول میشوند نیز شامل میگردد، هرگونه میل و اشتهایی که در جستجوی زیاده خواهی در لذت بردن از تحریک خوشآیندی باشد تحت حاکمیت عملکردهای شهوت قرار دارد، از برخی جهات این قوی ترین انحراف پنجگانه ذهن می باشد و در اینصورت مرگبارترین آنها نیز محسوب میگردد، این امر در مورد اکثریت وسیعی از مردم مصداق دارد و آنان را در زنجیر آهنین خود اسیر کرده است، بیشترین شگردهای تبلیغاتی بر محور این نفسانیت طراحی میشوند تا بدین ترتیب آرزوهای فرد را صیقل داده و اشتهای او را برانگیزند، نگاهی به پیامهای بازرگانی که بیاندازیم و محتوای آنان را مورد دقت قرار بدهیم درخواهیم یافت که با سیاستهای اغوا کننده یا شاید بتوان گفت فریفتن مردم تلاش شده است که مردم را بدام قول ها و وعده های کاذب بیاندازند، از خصوصیات بارز شهوت یکی این است که بعد از اینکه آدمی نیروی حیات خود را در منجلاب زیاده خواهی ها تلف کرد او را از همه ارزشها ساقط می نماید و قربانی این نفسانیت به درجه حیوانی سقوط میکند و دریافت هایش غبارآلود و درایتش مخدوش میگردد، کارکرد اصلی شهوت به پایین کشیدن ذهن آدمی تا به سطح حیوان و نگاهداشتن فرد در آن جایگاه است به این منظور شخص را مجاب میسازد که توجه خویش را بر روی آن چیزی که بین انسان و حیوان مشترک است تمرکز داده و تثبیت کند، یکی از اصولی که در روانشناسی بخوبی شناسایی شده است حاکی از این است که هر آن چیزی که ذهن دائماً در خود نگهدارد بخشی از وجود فرد میگردد و هر کسی میتواند به تجربه مصداق این نکته را تحقیق نماید بعبارتی هر چیزی که به وضوح و با جزئیات هر چه روشن تر، افکار فرد را اشغال نماید بخش بزرگتری از وی را تسخیر میکند و ما اندک اندک شبیه چیزی میشویم که بر رویش مراقبه می ورزیم به آن می اندیشیم و در خیالش سیر میکنیم بعبارتی دیگر آدمی همانست که می اندیشد و این قانون ذهن است و میتواند مورد استفاده درست یا غلط قرار گیرد که استادان از این قانون به منظور توسعه و پیشرفت معنوی مرید خود استفاده میکنند، هنگامیکه کسی در دام زیاده خواهی می افتد که زشت ترین انحرافات میباشد از شهوت دعوت میکند که به حریم درون وی وارد شده و ساکن شود که نتیجه تأثیر شهوت در نهایت، بلاهت و پوچی در سطح یک حیوان معمولی است، هنگامیکه شهوت جنسی که یکی از وجوه بارز این نفسانیت می باشد آدمی را تحت کنترل بگیرد اضمحلال و سقوط در قهقراء برای او تضمین شده است بدینجهت فرد می بایست همواره انگیزه های جنسی خود را چک کرده و در حد متعارف نگاهدارد، دسته ای از زیرمجموعه های این نفسانیت یعنی شهوت عبارتند از؛ اعتیاد ، پرخوری ، عادت به حرافی، بویژه نقل داستانهای شنیع ، استفاده از وسایل ارتباط جمعیِ حاوی تصاویر سکسی، تصورات شنیع جنسی و اشغال قوای متخیله با اینگونه تصاویر ، بازی های غیرمفید مانند ورق بازی و غیره که هیچ ارزشی جز لذت از شکست دادن رقیب ندارند و در جهت ارضای نمود شنیعی از خودبرتربینی یکی از منابع تغذیه خودستایی میباشد ، عادت به بیکاری بی هدف، هرچند این مورد به استراحت کردن اطلاق نمیشود مثلاً یک هنرمند یا نویسنده میتواند بی اینکه در ظاهر کاری انجام دهد وقت بگذراند اما در حال خلق اثری است که متعاقب آن بظهور خواهد رسید، این نوع وقت گذرانی در واقع سازنده نیز میباشد بعبارتی برای بسیاری از افراد که فعالیتهای اینگونه در پیش میگیرند یک لازمه است که از موضوعات عصر ماشین کناره بگیرند تا قوای خلاقیتشان فعال شود، بیشتر پیشه وران خلاق نیاز به وقت برای تفکر دارند، بله همه این نشانه ها جزو زیرمجموعه یا فازهای نفسانیت شهوت میباشند، هرچند دسته بزرگی از نمودهای فرعی تر نیز وجود دارند که میتوانیم تصور کنیم اما کانون اصلی عملکرد این نفسانیت بر محور زیاده خواهی استوار است که همان اصلی است که نشان میدهد مادامیکه تمتع و بهره وری از اعمالی که در بالا ذکر شد تحت کنترل فرد واقع نشوند در واقع میتوان گفت که اهریمن درون آنها لانه کرده است توضیح این اصل در هر شکل و به هر زبانی که باشد همانی است که مذهبیون از قدیم بعنوان اعمال شیطانی قلمداد میکرده اند و در حال حاضر عبارتی بهتر از آن برای بیان مفهوم مورد نظر سراغ نداشتم، از آنجا هرگونه فعالیتی در جهت ارضاء زیاده خواهی منزلت اخلاقی فرد را تضعیف میکند بنابراین میتوان گفت که آدمی را به جهان محسوسات وابسته میکند و این عمل برای روح همچون نوشیدن زهر می باشد، مهم نیست کدامیک از حواس، مورد عمل این نفسانیت واقع شود این زیاده خواهی همان شهوت یکی از دشمنان مهلک روح است، مبنای آرزو درون نفس آدمی تعبیه شده است و بزرگترین مشکلی هم که بر سر راه مریدی که بر طریق اکتسابات معنوی گام می نهد آرزو است که از دیدگاهی وقتی آدمی بخاطر دست یابی به آرامش خاطر هم تلاش میکند از شر آرزو خلاص شود همانگونه که یک جوینده واقعی عمل میکند هنوز در مرحله ای است که چیزی را بشدت آرزو میکند، عملاً رها شدن از بند شهوت هنگامی میسر میشود که آدمی آن را بدست عدم وابستگی (بی تفاوتی) بسپارد به این معنی که برایش تفاوتی نکند که در آن غرقه شود یا نشود، اینگونه است که این نفسانیت از او دور میشود، عدم وابستگی که گونه ای بسیار ظریف از بی تفاوتی می باشد درمان اندوه، درد، شهوت و بسیاری دیگر از ناهنجاری های آدمی است، از زمان استادان حق تا به امروز معلمینِ پیشتاز شرق همواره اظهار نموده اند که شهوت علت و بانی همه نابسامانی ها و اندوه های آدمی بوده است، راه درمان شهوت انهدام زیاده خواهی است و منظور از زیاده خواهی، آرزویی غیرعادی از برای هرآنچیزی است که آدمی را در سطح مشترکی با فعالیتهای حیوانی نگاه میدارد به همین دلیل عشق ما از برای هر چیزی می باید خالص و بالاتر از سطح جسمانی باشد! مثلاً یک زن با تمام وجودش عشق می ورزد و این فراسوی درک یک مرد است و هرگاه مرد عشق زن را دفع کند یا روی بی تفاوتی نشان دهد بی شک او را آزرده است، قابل توجه است که زن امروزه بی اینکه درکی از طبیعت خویش داشته باشد راه درازی را با مشقت زیادی طی کرده است تا خویش را با دور کردن از طبیعتش مساوی و برابر با مردان در امور تجاری، اجتماعی، سیاسی و غیره اعلام کند، زن ها در مجموع قادر به تحمل اینگونه زندگی ها نیستند اما بطور استثنایی ممکن است برای این مشاغل مناسبت داشته باشند در واقع هیچ زنی نمیتواند در کل رقیب یک مرد در اینگونه موارد باشد به همین علت او می باید در رابطه با شهوت موانع بزرگتری را طی کند تا یک مرد، زیرا در صدد رقابت با او در جهات اقتصادی، شاهد هستیم که حتی ارضای خود را در تقلید از نمودهایی به اصطلاح مذکر یا مردانه می جوید و در همین راستا دست به خودارضایی بوسیله سیگار کشیدن، انتخاب هم آغوشهای دیگر خارج از چهارچوب ازدواج، شرابخواری افراطی، عادت به استفاده از الفاظ اهانت آمیز و این قبیل تظاهرات می نماید، آرزوی او در جهت اثبات استقلال اقتصادی و اجتماعی از مردان موجب میشود از حد تعادل رفتار زنانه عدول کرده و برای شهوت رخصت تسلط بر ذهن خویش را مهیا سازد و اجازه میدهد او را تا حد برخورداری از صفات یک حیوان تنزل دهد، این امری بسیار جالب توجه می باشد که تمامی شگردهای تجارتی بر محور انگیختن خواست های زنان (خصوصا در امر خرید کردن) تنظیم گشته و دور میزند، این یکی از اسف بارترین تجاوزاتی است که در دنیای سوداگری امروزه به چشم میخورد (ضمن اینکه حتی در کشور خودمان نیز بیشتر از حضوره زنان در امر تبلیغات استفاده میشود)، روزنامه ها و برنامه های تلویزیونی یا هر یک از رسانه هایی که مورد استفاده توده های مردمی می باشند را اگر مورد توجه قرار دهیم درخواهیم یافت که ۸۵% از تلاشی که در تنظیم آگهی های تبلیغاتی به عمل می آید در راستای انگیزش اشتهای زنان در جهت خریدن کالاهای تجارتی بکار گرفته شده است، یکی از ضرب المثل های معمول در میان ترویج کنندگان مزایای محصولات خانگی این است که “باید بتوانی به خانمی که فقط یک اطاق برای زندگی کردن دارد و غذایش را هم در رستوران صرف میکند یک ماشین مدرن ظرفشویی بفروشی! آری شهوت یکی از کیفیات نفس اماره است که می باید دائما مورد تجدید نظر قرار گیرد، ملالت که یکی از زادگان این نفسانیت می باشد موجب گشته تا شهوت جایگاه رفیعی در زندگی امروزه آدمیان کسب کند، فرد می باید همواره نسبت به آنچه در اطرافش میگذرد هوشیار باشد تا بتواند از گزند این تبهکاری ذهن مصون بماند.

انصاف بده که عشق نیکوکار است
زانست خلل که طبع بدکردار است
تو شهوت خویش را لقب عشق نهی
از شهوت تا عشق ره بسیار است

خلاصه: شهوت ≠ خودداری و پرهیز و در مراتب بالاتر صلح و آرامش

خودپرستی :
یکی از ارکانِ ذهن که آگاهی و قدرتِ هوشیاری از خویش را دارد یا بعبارتی خودتمیزی و قوای تعیینِ هویت در فرد میباشد(قدرت تمیز خود از دیگران که من بودن را اعطا میکند) که میتوان آنرا چیزی شبیه به نوعی منیت متعارف معنایش کرد، که در حقیقت، جزء یا عنصری است که دستورهای صادره از رکنِ عقل(تفکر) را در جهتِ منافعِ فردی شخص به مرحلۀ اجرا میگذارد، امّا بزرگنماییِ بیش از حدّ و غیرمعمولِ این رکن از ذهن آنرا به نفسانیتی بدل میسازد بنامِ خودستایی یا نفس پرستی یعنی از حالتِ طبیعی خارج شدنِ این رکن آنرا به خودپسندی تبدیل میکند و این صورتِ مبالغه آمیز نفسِ اماره است و با زاد و ولد در نسوجِ خود به یک سرطان تبدیل میگردد که بیش از اندازه رشد کرده است و بزرگنماییِ بیمارگونۀ “من” میباشد که از بزرگنماییِ خودش تغذیه میکند و هزاران راهِ مختلف دارد که ذهن را در فضایی همراه با احترامی بیش از آنچه شایستۀ آن است نگاه میدارد که حق بجانبی یکی از بدترین قسمتهای خودپرستی ذهن است، عزتِ نفسی که دچار بیماری گشته و این بیماری برای نفس و شکوهِ مادی آن به اشتیاقی جانسوز بدل میگردد، غالباً فردِ خودپسند هرگز مزاح نمیکند چرا که خودپرستی تاجِ خود را بر سرِ خود میگذارد و سرودهایی نیز در مدحِ خویش میخواند زیرا انسانی که شوخ طبع باشد مجبور است خود را در مرتبه ای قرار دهد که با دیگران همردیف شود اما خودخواه چنین اتفاقی را دوست ندارد، از این رو بندرت دارای طبعی مزاحگو است، عملکردِ اصلی خودپرستی سد کردن طریقِ حقیقت است و بزرگترین دوستِ خطاست، او کاملاً ما را گول میزند و در جایی که میبایستی راه خدا را جستجو کنیم ما را از خود راضی میکند، پایه گذارِ مرامنامه ها و اعتقادنامه ها و به تأسیس و بنیانگذاری کیش و عقاید مذهبی و ساختنِ تشکیلات کمک مینماید سپس از روی خودپرستی چنین میپندارد که بهترین راه را برای کسبِ حقیقت بدست آورده است، و مبلغینِ عقیدتی را مأمور میکند و سازمان و تشکیلات براه میاندازد تا همه را به قبولِ اصول و دُگم خود ترغیب و تشویق نماید، خودستا بر این عقیده استوار است که از روی خردِ برترِ خود تنها سیستمِ کاملِ حقیقت در هستی را برگزیده است و هرگونه تلاشی را جهت روشنگری خودش بشدت دفع میکند، یک فرضِ بزرگ او این است؛ حق با من است، هرآنکس که با من مخالف است در اشتباه است، پس برای دفاع از حق، من باید مخالفین را نابود سازم! این فرضیه و این روحیۀ حق بجانبی که نشانۀ بارزِ نفسانیتِ خودپرستی در آدمی است دلیلِ اصلی پیکارها و جنگها و نزاع میانِ ملتها را تخمیر میکند و بذرِ نفرتِ جهانی را میپراکند و بین مذاهب و یا بین مذهب و مدعیانِ اجتماعی بوده است، این انحراف موجبِ بروزِ سی سال جنگهای خونین صلیبی گشت، گویی این خصلت بطرز اسف باری درونِ طبیعتِ بیشترِ مردم خانه کرده است و هر کسی کوشش کند فردِ خودپرست را تغییر دهد با دفاعی گزنده و تلخ روبرو میشود، او بر سر یک برگِ خشک، جنگ و جدال برپا میکند تا از حقوقِ خودساختۀ خویش دفاع کند، او هرگز بفکرِ حقوقِ یک انسانِ دیگر نیست زیرا دیگران به اعتقادات، ارزشها و متعلقاتِ دیگری تمایل میورزند، هر اظهارنظری، خصوصاً انتقاد، به فردِ خودستا بشدّت بر میخورد، او به فوریت رنجیده میگردد درست مانند همزادِ نفسانی دیگرِ خودش یعنی خشم، خودپرست به سرعت جبهه میگیرد و حالتی دفاعی برمیگزیند و یکی از بهترین راههای تحریکِ حسِ خودپرستی القاء کردنِ نفرت است تا فردِ خاطی فوراً دست بکار شده و حاضر باشد هر کسی که بر سرِ راهش قرار میگیرد را از هستی جدا کند چرا که بینهایت حساس، عصبی و زودرنج است، خودپرست به هیچ وجه تحملِ روبرو شدن با ضعفِ درونِ خویش را ندارد بدین سبب او هیچ ضعفی را در خودش نمی بیند ولیکن هرگز از انگشت گذاشتنِ عجولانه روی خطاهای دیگران دست بر نمیدارد، برخی از فازهای خودپرستی عبارتند از؛ تعصّب، اعمال نفس که در همه شرایط خود را عرضه میکند، به رخ کشیدن و نمایشِ جسارت آمیزِ مال و مکنت و ثروت و قدرت، پوشیدنِ لباسهای پُرزرق و برق مگر اینکه بخاطر تظاهر عمداً ساده ترینِ آنها را انتخاب کند، ابرازِ رفتارِ تحکم آمیز و سخن گفتنِ رئیس مآبانه و نکوهش و سرکوفت زدن و عیب جویی، ضعف و عیبِ دیگران را اعلام داشتن و به رخ کشیدن و نیز رفتاری حق بجانب و نیمه خداگونه پیشه کردن، این نوع اشخاص تصور میکنند بر دیگران برترند، دیگران را مجاب میکنند راه و روشِ آنها را بپذیرند که البته معتقدند حقّ آنهاست و تلاش میکنند مخالفین را تنبیه کنند، فرد خودستا کوشش میکند با سروصدا کردن و سایرِ وسائلِ خودنمایی توجه دیگران را بخود جلب کند، با صدای بلند و بطور مداوم حرف میزند و کوشش میکند عقاید خود را به دیگران تحمیل کند، او عاشقِ مقام و منصب رسمی و اداری است و در آن احساسِ اعمالِ قدرت بر زیردستان است که راضی اش میکند، سایر نمودهای خودستایی از اینقراراند؛ او مکرّراً صحبتِ دیگران را قطع میکند، او دوست دارد در حضورِ عموم سخنرانی کند، مشتاق است که نامِ خود را بصورتِ چاپ شده ببیند، از تقوی و پرهیزکاریهای خودش نمایشاتی برگزار میکند و در بعضی موارد میخواهد دعاهای طولانی و همگانی را رهبری کند و اگر حتی به اینکار موفق نشود به چیزی کمتر از سخنرانی های طولانی رضایت نمی دهد زیرا میل دارد به دنیا خبر دهد که پرهیزکار و باتقوی است خصوصاً اگر دیناری هم به خیریه کمک کرده باشد، او از صمیمِ قلب عنوانها، افتخارات، درجاتِ تحصیلی بخصوص دانشگاهی و بالاتر از آنرا دوست میدارد و از اینکه توده ها در مقابلش تعظیم کنند بی نهایت مشعوف میشود و در انتها هنگامیکه خودپرستی و خشم در یک فرد دست به دستِ هم دهند او خود را در همه چیز بالاترین فردِ انسانی تصور میکند.
غره مشو گر ز چرخ کار تو گردد بلند زانک بلندت کند تا بتواند فکند
خلاصه: خودپرستی ≠ فروتنی

وابستگی :
واژه ای است جهتِ بیانِ معنای دلبستگی به یک چیز و یا احساسِ تعلق به یک شخص بعبارتی وابستگی موهوم و شیفتگی دنیا ، احتمالاً این پنهان ترین و فریبنده ترین نفسانیات می باشد ، پیش از اینکه فرد از حضورش آگاه شود در لباسِ احترام بروی او میخزد، همیشه در ظاهرِ نجابت و اصالت، لباسِ عقلِ سلیم و احترام به ارزشهای سنتی را بر تن دارد، ظهور آن در قالبِ ارزشهای نادرست است یعنی مقصودش به اسارت کشیدن ماست در قبال ارزشهای محیطی و اشتراکی به نحوی که روی آنها غلط ارزیابی کنیم و در این همنشینی ها ارزشهایی را برقرار میکند که در ظاهر ارزشهای والایی هستند در حالی که تنها وابستگی اند و ما به غلط آنها را ارزیابی میکنیم بعنوان نمونه یک نفر به ملک و املاکش علاقه مند است ولی میگوید که من همۀ اینها را برای فرزندانم میخواهم در حالیکه اینطور نبوده و او به جسم مادی این ملک و املاک علاقه مند است فعل واقع هدف حقیقی وابستگی غرق کردن ذهن در تصوراتی است که وقت او را آنچنان اشغال کنند تا دیگر فرصتی برای پرداختن به حقایق دست ندهد و دیگر برای هیچ چیزی وقت نداشته باشیم که این دقیقاً منظور وابستگی است که نقطۀ عطف مسامحه است بدین معنی انتظار برای چیزی که قرار است ظهور کند، پیامبر موعودی که تمام بار را از دوش ما بر میدارد و البته هیچ وقت نخواهد آمد و این هیچ نیست مگر کاری که اسب عصاری میکند و یا پریدن بدون نتیجۀ گنجشکی است در قفس و از طرفی یکی از اصول بنیانی (ارزشهای کاذب) اجتماعاتِ امروزه آفریدنِ احساسِ مسئولیت در قبال وام، خانواده، شغل، اجتماع، مسکن، معاش و هزاران دستآویز دیگر است تا بجایی که یک فرد هیچ فرصتی برای پرداختن به پیشبرد امور معنوی خود نداشته باشد، ما میتوانیم این کیفیت منفی را که در نهادهای مذهبی بکار میبرند را بوضوح مشاهده کنیم؛ در همۀ آنها مقامات مذهبی به تو خواهند گفت، برایت موعظه خواهند کرد و سعی خواهند کرد تو را متقاعد سازند که مسئولیت تو در درجۀ اول به تشکیلات نهاد مذهبی تعلق دارد مثلاً کلیسای کاتولیک اصرار دارد که مسئولیت تو نسبت به کلیسا مقدم است بر خانواده، والدین، بستگان و غیره، آنها میخواهند تو این وابستگی را تا حدی پذیرا باشی که احساس کنی وظیفه ات نسبت به تشکیلات مذهبی خطیرترین مسئولیت زندگی توست یعنی این وابستگی با استفاده از قدرت مذهب در ذهن یک فرد آفریده میشود ، اگر به اطرافمان نظری بیاندازیم متوجه خواهیم شد که تمامی زندگی یک فرد در تلاشی صرف میشود در راستای دوام بخشیدن به موجودیت مادی، یعنی حیات حیوانی او، مقصودی که در ابتدا از برای آمدن او به این جهان منظور شده بود کاملاً بدست فراموشی سپرده شده است بطوریکه اطلاع از چنین مقصودی دیگر بندرت ممکن است اتفاق بیافتد، تمامی دانش فعلی بشر در حالِ حاضر گویی در جهت دوام بخشیدن به حیات حیوانی اش بسیج گشته است. وابستگی ارباب کسانی است که این چنین زندگی میکنند و مقصود از آن نگاه داشتن آنان است در همان جایگاه تا هرگز آزاد حقیقی رو نیابند.
غلام همت آنم که زیر چرخ کبود ز هر چه رنگ تعلق پذیرد آزادست (مده به شاهد دنیا عنان دل، زنهار)
خلاصه: وابستگی ≠ عدم وابستگی